Rəhbərlik və risklər. Mental tələlər.
Bildiyimiz kimi, hər bir şirkət öz fəaliyyətində mütəmadi olaraq fərqli risklərlə üzləşir. Bu risklər şirkətə hədəflərə çatmaq üçün mane olur. Daha öncə bir müsahibədə risklər haqqında məlumat vermişdim. Rəhbər vacib qərarlar verən zaman riskləri nəzərə almalıdır. Lakin bu həmişə belə olmur. Əsas problemlər hansılardır? Bunlara mental tələlər deyilir.
1. Rəhbər riskləri görmür;
2. Rəhbər riskləri görür, lakin kifayət qədər diqqət vermir və ciddi qəbul etmir;
3. Rəhbər riskləri görür, ciddi olduğunu bilir, lakin onları idarə edə bilmir.
Niyə rəhbər riskləri görmür?Həddindən artıq optimizm. Bu mental tələdir. Hətta ən böyük pessimistlər belə qeyri-müəyyənliyi lazımi qədər qiymətləndirmir, lazımi qədər ciddiyə almır. İnsan beyni belə işləyir.
Təcrübə. Əslində təcrübəli rəhbər daha düzgün qərarlar verir, nəinki təcrübəsiz. Təcrübəli olmaq əlbəttə ki, rəhbərin üstünlüyüdür. Amma təcrübə, təhsil, bilik bəzi riskləri rəhbərin gözündən qaçırır. Bu o deməkdir ki, bəzi ciddi risklər müəyyən olunmayacaq. Bu risklərə görünməz risklər deyilir. Belə halların qarşısını almaq üçün risklər bir nəfər tərəfindən müəyyən olunmamalıdır, bunun üzərində qrup işləməlidir.
Özünü və digərlərini verilən qərarın düzgün qərar olmasına inandırmaq. Belə bir tendensiya mövcuddur. Aralıq və ya ilkin nəticələr əksini göstərdiyi halda, rəhbər hələ də verilən qərarın düzgün olduğunu iddia edir, dəyişiklikliyə getmir. Bu, yanlış yanaşmadır.
Rəhbər faktlara öz bilikləri və inancları prizmasından baxırlar, bu isə onlara yeni riskləri görməyə imkan vermir.
Bəzi hallarda rəhbər sübutların və əsasların olmaması halları ilə kifayətlənirlər, həqiqi əsasların və sübutların araşdırılması istiqamətində tədbir görmürlər, əsasları üzdə axtarırlar.
Rəhbər vərdiş etdiyi planlamadan kənarda qalan risklərə yetərincə diqqət vermir. Qısa müddətli motivasiya rəhbərin daha çox marağındadır, nəinki uzunmüddətli motivasiya.
Rəhbərlər keçmiş hadisələri qiymətləndirirlər və düşünürlər ki, keçmişi təhlil etdikdə, gələcək risklər artıq aydın olur və risklərin sistemli araşdırılmasına və müəyyən olunmasına ehtiyac görmürlər.
Rəhbər riski gördüyü halda, niyə kifayət qədər diqqət vermir və ciddi qəbul etmir?
Rəhbərin qarşısında böyük bir fayda verə bilən əməliyyat varsa, onun beyni artıq bir çox riskləri görməməyə başlayır. Bu çox ciddi bir haldır. Belə vəziyyətdə rəhbər riskləri real görmür, fikri yalnız həmin faydanı əldə etmək yanında olur. Qeyd etdiyim kimi, risklərin araşdırılması qrup tərəfindən aparılmalıdır, bir şəxs tərəfindən yox.
Rəhbərə risk haqqında verilən məlumat rəhbərin risk haqqında fikrinin formalaşmasına təsir edir. Riskin düzgün qiymətləndirilməsi onun ilkin olaraq necə ifadə olunması və risk haqqında çatdırılan ilkin məlumatdan da çox asılıdır. Riski düzgün ifadə etmək lazımdır, çünki onun gələcəkdə idarə olunması bu faktordan çox asılıdır.Rəhbər bəzi hallarda yanlış olan, həqiqətdən kənarlaşan və ya tam olmayan məlumatlar əsasında qərar verir. Bu da bir mental tələdir və ciddi risk faktorudur. Düzdür, hər dəfə tam, dolğun məlumat əldə etmək olmur, amma qərar vermək lazım olur. Hər bir halda məlumat elə olmalıdır ki, verilən qərarda yayınma minimum olsun.
Rəhbər riskləri gördüyü halda, ciddi olduğunu bildiyi halda, niyə onları idarə edə bilmir?
Kontrol illüziyası. Rəhbərə elə gəlir ki, vəziyyət tam nəzarət altındadır. Belə hallar həqiqətən vəziyyəti nəzarətə almaq, riskləri qiymətləndirmək üçün maneələr yaradır. İnsan çox vaxt özünə olduğundan daha çox arxayın olur. Bu bir mental tələdir və bu tələyə düşmək olmaz. Məsələn, biz həmişə əminik ki, taksi ilə getmək daha təhlükəlidir, nəinki özümüz tərəfindən idarə olunan avtomobildə. Bu həqiqətən belədirmi? Əlbəttə ki, həmişə belə deyil.
Rəhbər düşünür ki, bu rahat aşkar edilən bir riskdir və bu risk artıq başqaları tərəfindən idarə olunur. Bu da təhlükəli mental tələdir.
Rəhbər düşünür ki, bu və ya digər riskin qarşısını ala bilməzlər. Bu düşüncə ilə riskləri effektiv idarə etmək olmur. Rəhbər çox vaxt vərdiş etdiyi vəziyyəti dəyişməkdən qorxur. Əslində qarşısı alınmaz risklər mövcuddur, lakin bu risklər idarə olunmalıdır.
Bir riskin tam aradan qaldırılması istiqamətində görülən tədbirlərə rəhbər tələb olunduğundan daha çox diqqət və vaxt ayırır, lakin bir çox digər riskləri yetərincə təhlil etmir, onların müəyyən edilməsinə və təhlil edilməsinə zaman ayırmır. Bu yanlış yanaşmadır. Biz bilirik ki, bütün riskləri tam aradan qaldırmaq mümkün deyil. Amma bu o demək deyil ki, belə risklər idarə olunmamalıdır.
Bəzi hallarda bu gün görülən riskləri azaldan tədbirlər, gələcəkdə baş verə biləcək riskləri artırır. Mövcud riski azaltmaq üçün bir qərar veriləndə, qərarın gələcək risklərə necə təsir edəcəyi dəyərləndirilməlidir.
Rəhbər düşünür ki, neqativ hərəkətlər neqativ hərəkətsizliklərdən daha pisdir. Belə düşünən rəhbər qərarlar verməkdən çəkinir, çünki üzərinə məsuliyyət almaqdan qorxur.
Gündəlik iş həyatımızda rastlaşdığımız yüzlərlə mental tələ var. Mən bunların bir hissəsi haqqında fikir bildirdim. İstər iş həyatında, istər şəxsi həyatda mental tələləri dərhal müəyyən etməyə və bu tələlərə düşməməyə çalışmalıyıq. (Mənbə: fins.az)
Kamran Babayev – Sığorta eksperti
Sığortalı Azərbaycan – https://sigortaliazerbaycan.com/ – Sigorta Medya Nəşridir – bütün hüquqlar qorunur
