Sığortalı Azərbaycan-ın silsilə müsahibələri davam edir. Bu dəfəki qonağımız sığorta eksperti: Əbülfəz Şıxı.
-Siz, sığorta bazarı qurulduğu dövrdən etibarən bu sektordasınız, zəhmət olmasa bir neçə cümlə ilə ilk günləri xatırlayaq. O dövr ilə hazırkı dövr arasında hansı oxşarlıqlar var?
-Məlum olduğu kimi Azərbaycanda XIX əsrin ikinci yarısında sənaye üsulu ilə neft çıxarılması və neftin emalının geniş vüsət aldığı vaxtlarda Bakı neft milyonçuları ilə bərabər xarici neft şirkətləri də böyük uğurla çalışırdılar. XIX əsrin sonlarından 1920-ci ilədək, yəni Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutuna qədər Azərbaycanda Rusiyanın bir neçə sığorta şirkətinin filialları fəaliyyət göstərirdi və həmin xarici və yerli şirkətlər yalnız həmin sığorta şirkətlərinin xidmətlərindən faydalanırdılar.
Sovet ittifaqının mövcud olduğu 70 il ərzində isə MoskvadaSSRİ Baş Dövlət Sığorta İdarəsinin(qısa adı Госстрах) Azərbaycanda şöbəsi fəaliyyət göstərirdi. Bütün təlimatlar, göstərişlər, sığorta şəhadətnamələrinin nümunələri, hesabat blankları və sair Moskvada təsdiq edilirdi və analoji variantları Bakı şəhərində çap olunurdu.
Amma, etiraf edim ki, ötən əsrin 80 ci illərində bəzi sığorta növləri, xüsusilə həyat sığortaları(mükafatlı həyat sığortası) və şəxsi sığortalar əhali arasında geniş yayılmışdı. Dağılmaqda olan SSRİ ərazisində artıq özəl şirkətlər, kooperativlər yaranmağa başlayırdı. Hətta, Azərbaycanda yerli icra hakimiyyəti orqanlarında qeydiyyatdan keçmiş sığorta şirkətlərinə rast gəlmək olurdu. Əhalinin bir qismi xarici ölkələrə turizm səfərlərinə gedirdilər və həmin yerlərdə sığorta hadisələri də baş verirdi. Belə zərurətlərin yarandığını hiss edən SSRİ rəhbərləri Moskvada və o cümlədən digər müttəfiq sovet respublikalarda Dövlət Sığorta Nəzarəti strukturunun yaradılması haqqında qərar verdilər.
Beləliklə, o vaxtkı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 16 oktyabr 1991-ci il tarixli 371 saylı Fərmanı ilə Azərbaycanda sığorta məsələlərinin dövlət tənzimlənməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikası Nazırlər Kabineti yanında Dövlət Sığorta Nəzarəti yaradıldı. Dövlət Sığorta Nəzarətinin Sədri vəzifəsinə böyük həyat və iş təcrübəsi olan, həmin vaxt Respublika Maliyyə nazirinin müavini vəzifəsində çalışan Azər Məcid oğlu Cəfərov təyin edildi. Tezliklə əsasən dövlət sığortası sahəsində çalışan mütəxəssislərdən ibarət struktur formalaşdırıldı. Qısa müddət ərzində özəl sığorta təşkilatlarının qeydiyyatı və lisenziyalaşdırılması məqsədilə təşkilati tədbirlər həyata keçirildi. Sığora təşkilatlarının fəaliyyətinin tənzimlənməsi məqsədilə onlarla təlimatlar, qaydalar və metodiki göstərişlər hazırlandı və təsdiq edildi. İlk sığorta şirkətləri dövlət qeydiyyatına alınmaqla onların fəaliyyətinə xüsusi razılıq, lisenziyalar verilirdi. O zaman sığorta şirkəti və ya sığorta brokeri şirkətlərini yaratmaq istəyən hüquqi və fiziki şəxslərə heç bir maneə yox idi. Bakı şəhərindən başqa Sumqayıt, Lənkəran, İmişli və Xaçmaz şəhərində də özəl sığorta şirkətləri təsis edilmişdi. Azərbaycanda 7 birgə(yəni xarici investisiyalı) sığorta şirkətləri fəaliyyət göstərirdi.
Dövlət Sığorta Nəzarəti kollektivinin fəal iştirakı ilə 05 yanvar 1993-cü ildə müstəqil respublikamızın tarixində ilk dəfə olaraq “Sığorta haqqında” Qanun Milli Məclis tərəfindən qəbul edildi.
Hər rübün sonunda Dövlət Sığorta Nəzarətində sığorta şirkətlərinin rəhbərlərinin iştirakı ilə rübün, yarımilliyin və ilin yekunları müzakirə olunurdu. Yeni təlimat və ya metodiki göstərişlərin sığorta təşkilatlarının rəhbərlərinə təqdimatı həyata keçirilirdi.
Dövlət Sığorta Nəzarətinin əməkdaşları sığorta təşkilatlarında və sığorta məhsullarının satış nöqtələrində yoxlamalar və monitorinqlər həyata keçirirdilər. Aşkar olunmuş nöqsan və çatışmazlıqların aradan qaldırılması məqsədilə sığorta təşkilatlarına və sığorta bazarında fəaliyyət göstərən agent və brokerlərə icrası məcburi olan göstərişlər verilirdi. İcrası məcburi göstərişləri vaxtında yerinə yetirməyən bazarın peşəkar iştirakçılarının lisenziyasının qüvvəsi müvəqqəti olaraq məhdudlaşdırılırdı, dayandırılırdı və ya ləğv edilirdi.
Dövlət Sığorta Nəzarəti respublikada sığorta bazarında yarımilliyin və ilin yekunları ilə bağlı xüsusi bülleten buraxdırırdı və aidiyyatı üzrə nazirlik, idarə və təşkilatlara göndərirdi.
Yəqin ki, siz də mənim qeydlərim əsasında müəyyən edə bildiniz ki, əvvəllər fəaliyyət göstərən Dövlət Sığorta Nəzarətistrukturları daha yaradıcı və daha fəal olmuşlar.
İndi sığorta təşkilatlarının fəaliyyət göstərməsi üçün zəruri olan qanunlar, təlimatlar və metodiki göstərişlər kifayət qədərdir. Yalnız qalır sığorta bazarının dövlət tərəfindən tənzimlənməsi işləri və daha yaxşı nəzarət sisteminin qurulması. Əvvəllər sığorta təşkilatları hesabatlar hazırlayıb təqdim olunması üçün çox vaxt sərf edirdilər və Dövlət Sığorta Nəzarətində də bu hesabatların təhili üçün xeyli vaxt gedirdi. Amma, indi informasiya texnologiyalarının inkişafı nəticəsində bu problemlər aradan qaldırılıb və hesabatlar online təqdim edilir.
Sığorta şirkətləri də, sığorta vasitəçıləri də, getdikcə daha rahat işləyirlər. Sığorta müqavilələrinin online tərtib edilməsi və təsdiq edilməsi xeyli işləri asanlaşdırır. Bununla bərabər, bazarda əvvəllər olan neqativ halların, xüsusilə dələduzluq və saxtakarlıq halları artıq minimuma enmişdir.
-Hal-hazırda bazarda hansı boşluqları daha dərin hesab edirsiniz və sizcə, bu boşluqlar necə doldurula bilər?
Bizim sığorta bazarındakı boşluqlar əsasən sığorta qanunvericiliyimizdə olan boşluqlardan qaynaqlanır. Misal üçün, son bir ildə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən sığorta şirkətlərinin böyük əksəriyyəti Avtonəqliyyat vasitəsi sahiblərinin mülü məsuliyyətinin icbari sığortası üzrə motorlarının həcmi 2000 kubdan aşağı olan avtomobillərin icbari sığortasını rəsmləşdirməkdən imtina edirlər. Halbuki, bu mövcud sığorta qanunvericiliyində və Azərbaycan Respublikasının Mülkü Məcəlləsində(50-ci fəsil) öz əksini tapmışdır. Yəni, əgər vətəndaş sığorta müqaviləsinin bağlanması üçün sığorta şirkətinə müraciət etmişdirsə, sığorta şirkətinin imtina etməyə ixtiyarı yoxdur. Bu, ümumiyyətlə heç bir məntiqə sığmır. Nəqliyyat vasitəsi sahibi də sığorta şirkəti axtarır ki, zamanında sığorta müqaviləsini bağlaya bilsin ki, ona cərimə kəsilməsin. Dövlət Sığorta Nəzarəti isə bir ildir ki, susur. Dövlət Sığorta Nəzarətinin rəhbərliyi sığorta şirkətinə icrası məcburi olan göstəriş təqdim etməlidir ki, bir ay ərzində qanun pozuntusunu aradan qaldırsın. Əks təqdirdə, sığorta şirkətinin həmin icbari sığorta növü üzrə lisenziyasının qüvvəsi məhdudlaşdırılmalıdır.
Məncə belə inzibati cəza tətbiq edilərsə, bu digər sığorta şirkətləri üçün də bir dərs olar.
Qanunlarımızda olan boşluqlardan biri də qəbul edilən qanunları tətbiqi və icrasına nəzarətin yetərli olmamasıdır. 2011-ci ildən “İcbari sığortalar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu Milli Məclis tərəfindən qəbul edilməsindən 10 ildən çox vaxt keçməsinə baxmayaraq daşınmaz əmlakını icbari qaydada sığorta etirməkdən imtina edən fiziki və hüquqi şəxslərə cərimə sanksiyasının tətbiq olunması mexanizmi hələ də yoxdur.
Bütün bu boşluqlar Azərbaycanda sığorta haqlarının yığımlarının həcminə də çox mənfi təsir göstərir.
Hesab edirəm ki, Dövlət Sığorta Nəzarəti öz fəaliyyətinə yenidən baxmalı, sığorta sahəsində təcrübəsi olan mütəxəssisləri işə qəbul etməli və sığorta bazarında nəzarət mexanizmini daha da genişləndirməklə bu günün tələbləri səviyyəsinə çatdırmalıdır. Bu gün Dövlət Sığorta Nəzarəti Azərbaycan Sığortaçılar Assosasiyası ilə daim sıx təmasda olmalıdır.
-Sizcə, niyə görə ölkədə hələ də vasitəçi bazarı formalaşmayıb?
-Etiraf edim ki, respublikamızda ilk vaxtlardan sığorta vasitəçilərinə münasibət düzgün qurulmayıb. Bəzi sığorta şirkətləri vasitəçilərlə əməkdaşlıqdan imtina edir, nəzərdə tutulduğundan az komissiya verməyə çalışırlar və ya tam imtina edirlər. Təkrarsığorta əməliyatları zamanı yerli sığorta brokerləri ilə çalışmaq əvəzinə, birbaşa xarici sığorta brokeri, xarici sığorta və təkrar sığorta şirkətləri ilə əməkdaşlığa üstünlük verirlər. Ən əsası isə budur ki, Azərbaycanda vasitəçiləri heç kim marifləndirmir və heç kəs də onlarıreklam etmir. Bu vasitəçilərin heç bir peşəkar ittifaqları da mövcud deyildir. Halbuki, bütün ölkələrdə vasitəçilərin peşəkar ittifaqları var, hansı ki, onların hüquqları uğurunda mübarizə aparır, onların problemlərini dövlət orqanları qarşısında qaldırırlar və müdafiə edirlər.
Respublikamızda da agent və brokerlərin Assosasiyası gec də olsa, yaradılmalıdır. Yaxşı olardı ki, onların Assosasiyası yaradılana kimi bu işləri Azərbaycan Sığortaçılar Assosasiyası(ASA) qeyri-hökümət təşkilatı kimi öz üzərinə götürərdi.
-Ölkə vətəndaşlarına həyat sığortasını əldə etməyi məsləhət bilirsinizmi? Əgər cavabınız müsbətdirsə, onda belə müştərilər hansı üstünlüklər əldə etmiş olurlar?
-Əlbəttə, könüllü həyat sığortası çox vacib sığota növlərindəndir, ona görə də, imkan daxilində bütün vətəndaşlarımızın bu sığorta növündən istifadə etməyi tövsiyə edirəm. Hazırda bazarda fəaliyyət göstərən həyat sığortası şirkətləri müştərilərinə müxtəlif sığorta təminatları təqdim edirlər. Misal üçün müştərilərin ödədikləri həyat sığortası üzrə sığorta haqları vergiyə cəlb olunmur, sığorta məbləğinin həcmi miqdarında ssudaların verilməsi və sair. Hesab edirəm ki, bütün bunlar vətəndaşlarımızın sosial müdafisəinin daha da yaxşılaşdırılmasına xidmət edir.
Məncə, Azərbaycanda qiymətli kağızlar bazarı inkişaf edərsə, o zaman həyat sığortasının aktivliyi xeyli artar.
-Aqrar Sığortanın iş mexanizmi sizi qane edirmi? Sizcə, bu sahədə hansısa dəyişikliklərə ehtiyac varmı?
-2020-ci ildə Azərbaycanda Aqrar Sığorta fondu və onun ardınca Aqrar Sığorta ASC yaradıldı. Kənd təsərrüfatı sığortaları bizim sığorta bazarı üçün demək olar ki, yeni sahədir. Düzdür əvvəllər bəzi sahibkarlar iribuyuzlu heyvanlarını sığortalayırdılar, bu da çox az miqdarda olurdu. Amma, bu gün respublikamızda fəaliyyət göstərən heyvandarlıq komplekslərində saxlanılan və güzəştli kredit(lizinq) yolu ilə alınan iribuynuzlu heyvanların böyük əksəriyyəti sığorta mühafizəsinə qəbul edilmişdir.
Bununla yanaşı, regionlarımızda bir neçə iri təsərrüfatlarda daxırdabuynuzlu heyvanlar da sığortalanmasına başlanılmıışdır.
Eynilə bitkiçilik üzrə fermer təsərrüfatlarında da geniş şəkildə sığorta müqavilələrinin bağlanması işləri aparılır.
Hesab edirəm ki, Aqrar Sığorta fondu və Aqrar Sığorta şirkəti çalışmalıdır ki, respublikamızda hazırda mövcud olan və respublikamıza gətirilən bütün heyvanların qeydiyyatını elektronlaşdırılsın.
Məncə, bu gün, ümumiyyətlə Aqrar Sığorta Şirkətinin fəaliyyətinə hər hansı qiymət verməyimiz çox tezdir, çünki şirkət yeni fəaliyyətə başlayıb. Onlara faəliyyətlərində uğurlar arzu edirəm. Sağlıq olsun, bir neçə ildən sonra bu mövzuya təkrar qayıdarıq.
Sığortalı Azərbaycan – https://sigortaliazerbaycan.com/ – Sigorta Medya Nəşridir – bütün hüquqlar qorunur
Sigorta Medya Türkiye – www.sigortamedya.com.tr
– Sığorta növləri və ümumi sığorta fəaliyyətləri haqqında ətraflı məlumat almaq üçün veb saytımıza daxil ola bilərsiniz. Hər gün daha inkişaf etmiş cəmiyyət olmaq məqsədi ilə addımlar atırıq. Sığorta xidmətlərinin nə qədər vacib olduğunu izah etmək, üçün ən son məlumat ları və xəbərləri daxil edirik. Faydalanmaq istədiyiniz sığorta növləri haqqında ətraflı məlumat əldə etmək üçün saytımıza nəzər yetirə bilərsiniz. Saytımız vasitəsi ilə eyni zamanda həm fərdi həm korporativ sığorta növləri ilə tanış ola və bütün suallarınıza dərhal cavab ala bilərsiniz. Bizim saytımızın köməyi ilə şəxsi pensiya və həyat sığortası ilə bağlı maraqlandığınız bütün suallara cavab tapa bilərsiniz – İqtisadi gündəm.
