Sığortalı Azərbaycan silsilə müsahibələrə davam edir. Bu dəfəki qonağımız Aqrar Sığorta Fondunun idarə heyətinin sədr müavini: Firdovsi Ağaşirinov.
– Firdovsi müəllim, aqrar sığortaya marağınız haradan yarandı və necə oldu bu sahədə çalışmağa başladınız?
– Əslində məsələ ondan ibarətdir ki, 2014-cü ildə mən təcrübə proqramı vasitəsilə Amerika Birləşmiş Ştatlarında olmuşam. Amerikanın Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin nəzdində Risklərin İdarə Olunması Agentliyi mövcuddur, o qurum sırf aqrar sığorta işini həyata keçirir.
Orada 2 aylıq iş təcrübəsində olmuşam və aqrar sığortanın mahiyyəti, necə önəmli olması və eyni zamanda aqrar sığortanın hansı prinsiplərlə, mexanizmlərlə işləməsi barəsində orada kifayət qədər bilik və təcrübə yığmışam. Ondan sonra bu sahəyə marağım daha da artdı. Daha sonra Türkiyənin TARSİM təcrübəsiylə yaxından maraqlanmışam və orada təcrübədə olmuşam. Bu təcrübələr əsasında aqrar sığortanın iqtisadiyyat və kənd təsərrüfatı üçün mühüm amil olduğuna bir daha əmin oldum.
Daha sonra isə artıq Azərbaycanda «Aqrar sığorta haqqında» qanunun hazırlanması prosesində çalışdım. Bu qanun Maliyyə Bazarına Nəzarət Palatası, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, Maliyyə Nazirliyi, İqtisadiyyat Nazirliyinin ümumi səyləri ilə ərsəyə gəlib. Bu minvalla da bu sahədə çalışırıq.
– Hal-hazırda ölkəmizdə aqrar sığortanın tətbiqi ilə bağlı vəziyyət necədir, nəticələrdən razısınızmı?
– Yeni yaranan bir qurum, bir mexanizm kimi qeyd eləmək lazımdır ki, aqrar sığorta ümumilikdə sığorta sektoruna bir çox yeniliklər gətirib. Bunlardan biri ilk dəfə olaraq sığorta sektorunda dövlət-özəl əməkdaşlıq prinsiplərinin formalaşdırılmasıdır.
Bundan başqa, ilk müştərək sığorta, ilk müstəqil ekspertlər, yəni sırf ixtisaslaşmış müstəqil ekspertlər klastrı da ilk dəfə aqrar sığorta çərçivəsində yaradıldı. Yəni bütün bunlar mühüm yeniliklərdir. Hal-hazırda aqrar sığorta yeni olmasına baxmayaraq, tam şəkildə işləyən bir mexanizmdir və artıq özünü doğruldur.
“Nəticələrdən razısınızmı?” sualına gəlincə, göstəricilər əslində göstərir ki, nəticələr yaxşıdır və fermerlər bu sahəyə maraq göstərirlər. Lakin qarşıda görüləcək işlər və bu istiqamətdə atılacaqaddımlar çoxdur. Hazırda ölkənin 60 bölgəsində fermerlər və iş adamları aqrar sığorta vasitəsilə əkin sahələri və heyvanlarını sığortalayıblar.
Onların arasında həm fiziki, həm də hüquqi şəxslər, yəni şirkətlər var. Fermerlərimizin bu sahəyə marağı kifayət qədər böyükdür. Çünki bu günə qədər ölkədə aqrar sığorta xidmətlərini davamlı olaraq təqdim edən qurum yox idi. Yəni bəzi hallarda fermerlər əkin sahələrini və təsərrüfatlarını sığortalamaq istəsələr də bu ehtiyac tam qarşılanmırdı. Təsəvvür edin ki, ötən illə müqayisədə əkilən ərazilərin sayı və toplanan sığorta haqları əvvəlki ildən 95 dəfə artıq olub. Bu rəqəmin ildən-ilə daha da artacağını gözləyirik.
– Qarşıdakı dövrdə aqrar sığortada hansı dəyişikliklər gözlənilir?
– Birinci növbədə, aqrar sığortanın əhatə etdiyi risklərin və predmetlərin (yəni sığortalanan bitki və heyvan növlərinin) əhatə dairəsinin artırılması nəzərdə tutulur.
Bu ilin sonunadək risklərin əhatə dairəsi genişlənəcək. Yeni əlavə olunacaq risklərin siyahısına sel və subasması kimi risklərlə yanaşı donvurma riskini əlavə edirik. Donvurma meyvə istehsalçılarımızın ən qorxduğu məsələdirRisklərin siyahısının genişləndirilməsi ilə yanaşı sığorta predmeti olan bitkilərin də sayını artıracağıq.
Hazırda biz 14 bitkiçilik məhsulunu sığortalayırıq, bu rəqəmin 41-ə qaldırılması gözlənilir. Əlavə olaraq da qeyd edilməlidir ki, “Aqrar sığorta haqqında” qanuna da dəyişiklik layihəsi hazırlanmaqdadır ki, aqrar sığortanın əhatə daiəsi daha da genişləndirilsin.
– Məlum olduğu kimi, aqrar sığorta hadisələrinin tənzimlənməsi yalnız fiziki şəxslərə – müstəqil aqrar sığorta ekspertlərinə həvalə edilib. Hüquqi şəxslərin, şirkətlərin bu prosesdə iştirakı hansı səbəbdən mümkün deyil?
– Bu məsələ dünya təcrübəsində də araşdırılıb və qeyd edim ki, bu daha düzgün həll sayılır.
Bu prosesdə fiziki şəxslərə üstünlük verilməsinin əsas səbəbi sertifikatlaşdırma ilə bağlıdır. Söhbət nədən gedir – tutaq ki, bir hüquqi şəxs mövcuddur, hüquqi şəxsin işçiləri var, amma onların ixtisasları və imtahandan keçmək, bu kimi tələblər onların bütün işçilərinin hamısına şamil olunmur.
O nöqteyi-nəzərdən mütləq şəkildə fiziki şəxslər nəzərdə tutulub ki, onların hər biri imtahandan keçsinlər, həmin ixtisasa malik olsunlar, aqrar fond tərəfindən müəyyən olunmuş o təlimlərdən keçsinlər və aqrar sığorta eksperti statusu alsınlar. Hüquqi şəxsdə biznes kimi çox işçi ola bilər, onlar hamısı bu ixtisasa malik olmaya bilər. Aqrar Sığorta Fondu bu məsələyə kifayət qədər həssaslıqla yanaşır Burada kiçik bir yanlışlıq, səhv qərar böyük problemlərə səbəb ola bilər.
– Bir qədər əvvəl, prezident İlham Əliyevin fərmanı ilə Kənd təsərrüfatında subsidiyaların verilməsi qaydalarına dəyişiklik edilib. Yeniliyə görə, sahəsi 10 hektardan artıq olan əkin sahələri üzrə subsidiyalar, bu sahələrin sığortası şərti ilə veriləcək. Subsidiyalarla bağlı qəbul edilmiş son dəyişiklik aqrar sığortanın satışlarına necə təsir edəcək?
– Məlumdur ki, cənab prezidentin müvafiq fərmanından sonra 10 hektardan yuxarı əkin sahəsi olan fermerlərimiz əkin subsidiyası almaqdan ötrü mütləq şəkildə sığortalanmalıdır və bu qayda 7 bitkiyə şamil olunur.
Bu bitkilərin seçilməsində ərzaq təhlükəsizliyi, məhsulların ixrac yönümlü olması və sair məsələlər əsas götürülüb.
Mən bu yeniliyin əhəmiyyətini satışlara necə təsir etməsi baxımından deyil, insanlarda, xüsusilədə fermerlərdə sığorta vərdişləri formalaşması, eyni zamanda ölkənin ərzaq təhlükəsizliyi baxımından qiymətləndirərdim. Bəzi bitkilər var ki, onların sığortalanması ərzaq təhlükəsizliyinə təhdidlərin qarşısını alacaq, eyni zamanda, ixrac potensialı yüksək olan bitkilər üzrə aqrar sektorun fəaliyyəti davamlı olacaq.
Bununla da aqrar sahədə böhranın idarə edilməsi metodundan – riskin idarə edilməsi metoduna keçid baş verir. Bu o deməkdir ki, sabah hər hansı bir hadisə, təbii fəlakət baş verərsə, artıq böhran vəziyyəti baş verməyəcək, sadəcə artıq sığortalanmış risklərin təminatının verilməsi, yəni kompensasiyaların verilməsi həyata keçəcək. Bu da o deməkdir ki, artıq aqrar sahə davamlı, etibarlı və dayanıqlı fəaliyyətini davam etdirəcək. O ki qaldı satışlara, sözügedən qayda ölkəmizdəki 600 min fermerdən yalnız 3 min təsərrüfata şamil olunacaq.
– Firdovsi müəllim, sığorta vasitəçiləri aqrar sığorta satışları ilə məşğul ola bilərmi? Belə olan halda sistem necə çalışır?
– Bugün “Aqrar sığorta haqqında” qanuna uyğun olaraq aqrar sığorta vasitəçiləri mövcuddur. Aqrar sığorta vasitəçiləri “Aqrar Sığorta Müştərək Sığorta Şirkəti”nin səhmdarları olan 7 şirkətdir. Həmin şirkətlər sistemdə aqrar sığorta vasitəçisi kimi fəaliyyət göstərir və bütün aqrar sığorta məhsullarının satışı həmin vasitəçilər vasitəsilə həyata keçirilir.
– Kənd təsərrüfatı sahəsində daşınar və daşınmaz əmlaklar necə, sığorta predmetləri siyahısına əlavə olunacaqmı?
– Bu sualla bağlı bildirmək istəyərdim ki, hələlik beynəlxalq təcrübə araşdırılır. Yəni əvvəl də qeyd etdiyimiz kimi, bu gün gözlənilən yenilik sığortalanacaq risklərin və predmetlərin əhatə dairəsinin artırılmasıdır.
Daşınar və daşınmaz əmlakların sığortalanması ilə bağlı hal-hazırda beynəlxalq təcrübə öyrənilməkdədir və araşdırmalar həyata keçirilməkdədir. Özü də bununla bağlı istər mütərəqqi, istər qeyri-mütərəqqi təcrübələr öyrənilir və təhlillər aparılmaqdadır. Araşdırmaların və təhlillərin nəticəsində artıq Aqrar Sığorta Fondu bir qənaətə gələcək, ona əsasən də artıq dəyişiklik layihəsi hazırlanaraq hökumətə təqdim olunacaq.
– Aqrar sığorta ilə bağlı təkrar sığorta məsələlərində yerli təkrar sığortaçılar iştirak edirmi? Ümumiyyətlə, fondun təkrar sığorta siyasəti nədən ibarətdir?
– Təbii ki, Aqrar Sığorta Fondu tərəfindən təkrar sığorta siyasəti formalaşdırılıb və Fondun himayəçilik şurası tərəfindən təsdiq edilib. Təkrar sığorta siyasətinə uyğun olaraq, fondun üzərinə götürdüyü risklər həm yerli, həm də xarici təkrar sığorta bazarında sığortalanıb. Məqsəd ondan ibarətdir ki, risklər tam şəkildə diversifikasiya olunsun.
Məsələ bundadır ki, aqrar sığorta riskləri mahiyyət etibarilə böyük risklərdir və ölkə üçün sistem əhəmiyyətli risklər sayılır. Ona görə də belə risklərin həm daxili bazarda, həm xarici bazarda təkrarsığortalanması məqbul sayılır.
Dünya təcrübəsi, eləcə də, bir çox beynəlxalq təcrübələrdə irəli gələn tövsiyələrdə də göstərilir ki, risklər bir regionda, bir təkrar sığortaçıda akkumulyasiya olunmasın və diversifikasiya olunsun ki, tam dayanıqlı bir maliyyə aləti formalaşsın.
– Azərbaycanda aqrar sığortada İndeks yalaşması tətbiq oluna bilərmi? Ümumiyyətlə indeks yanaşmasına münasibətiniz necədir?
– Aqrar Sığorta Fondu və aqrar sığorta sistemi hal-hazırda bildiyiniz kimi, addımbaaddım irəliləyir. Bu, özünü istər institusional formalaşdırmada, istər istehlakçılarımıza, yəni kənd təsərrüfatı istehsalçılarına təqdim olunan xidmətlərin əhatə dairəsinin genişləndirilməsində göstərir.
Eyni zamanda, fond tərəfindən dayanıqlı və etibarlı datalar, yəni statistik məlumatlar toplanır, bu məlumatların əsas mənbələri müxtəlif dövlət orqanlarıdır. Bundan başqa, artıq bir ilə yaxındır ki, artıq sığorta müqavilələri bağlanılır və həmin müqavilələr hesabına da artıq bir statistik data formalaşmağa başlayıb.
Növbəti mərhələlərdə isə dünyada tətbiq olunan bir çox sığorta məhsullarının da Azərbaycanda tətbiq olunması nəzərdə tutulur. Bunlardan biri də indeks əsaslı sığortadır.
Ümumiyyətlə bu gün dünya praktikasında istehlakçılara üç əsas aqrar sığorta məhsulu təqdim olunur: (1) təzminat əsaslı sığorta, (2) indeks əsaslı sığorta və (3) gəlir əsaslı sığorta.
Aqrar sığorta sisteminin ilk dəfə tətbiq edildiyi bütün ölkələr ilk olaraq təzminat əsaslı sığorta ilə başlayıb. Bu nə deməkdir – yəni real olaraq hadisə var və zərər dəyib, zərər nəticəsində sığorta ödənişi həyata keçirilir.
İndeks əsaslı sığorta isə ondan ibarətdir ki, sığortalanan ərazi üzrə hər hansı bir indeks müəyyən olunur, istər havanın temperaturuna, istər rütubətə və sairə əsasən. Bu göstəricinin pozulması artıq sığorta hadisəsi sayılır. Məsələn, fərz eləyək ki, bir kənd üzrə, həmin indeksin temperaturu 40 dərəcədə yuxarı olduğu təqdirdə artıq bu hal sığorta hadisəsi kimi qəbul edilir və ödəniş həyata keçirilir.
Yəni hər hansı bir fərq olmur ki, ziyan var, yoxsa yoxdur, indeks əvvəlcədən müəyyən edilib və onun əsasında ödənişlər həyata keçirilir.
Gəlir əsaslı sığorta isə fermerin itirdiyi gəliri sığorta edir. Bu ondan ibarətdir ki, bildiyiniz kimi, ölkədə, bu sahədə, yəni kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı üzrə birja mövcud olmalıdır. Əgər fermer məhsulun qiymətinin düşməsi nəticəsində gəlir itkisinə məruz qalırsa, o zaman ortadakı fərqi sığorta şirkəti ödəyir.
Dünya təcrübəsində indeks əsaslı və gəlir əsaslı sığortalar adətən daha sonrakı mərhələlərdə tətbiq edilir. Məsələn, Türkiyənin Kənd təsərrüfatı Sığortaları sistemi – TARSİM aqrar sığortaya 2005-ci ildən başlasa da, indeks əsasılı sığortanı ilk dəfə olaraq 15 il sonra 2020-ci illərdə quraqlıq təminatı üzrə verdi.
– İndiyədək TARSİM təzminat əsaslısığorta ilə fəaliyyət göstərir?
– Bəli, TARSİM təzminat əsaslı sığorta ilə fəaliyyətə başlayıb, 15 il ərzində də təzminat sığortasıyla fəaliyyət göstərir. Hətta TARSİM-də belə hələ gəlir sığortası məsələsi gündəmdə deyil. İndeks əsaslı sığortaya isə yalnız bir il əvvəl, özü də pilot olaraq başlayıblar. Sığorta sistemi daha inkişaf etmiş ölkələrdə, məsələn, ABŞ təcrübəsinə baxsaq isə, görərik ki, orada həm indeks əsaslı, həm də gəlir əsaslı sığorta mövcuddur.
Bu variantların olması fermerlərin risklərdən daha yaxşı qoruyur. Müxtəlif sığorta paketləri, müxtəlif məhsullar və müxtəlif təminatlar var. Fermer hansını istəyirsə, onu alır, ya da hər 3-nü alıb sığortalanır, təsərrüfatını və gəlirlərini, demək olar bütün risklərdən qoruyur.
– Firdovsi müəllim, sığorta sahəsinə gəlmək istəyən gənclərə məsləhətləriniz nədən ibarətdir?
– Bildiyiniz kimi, sığorta sektoru daim dinamik şəkildə inkişaf eləyən gənc bir maliyyə sektorudur və burada kifayət qədər böyük perspektivlər mövcuddur. Gənclərimizi səsləyirəm ki, birinci növbədə, öz gələcək karyeralarını bu sektorda qurmaqda maraqlı olsunlar.
Bununla bağlı mən, istər müxtəlif kütləvi informasiya vasitələrində, istər tədris keçdiyim universitetlərdə gənclərimizə bu marağı aşılamağa çalışıram ki, sığorta sektoru kifayət qədər perspektivli inkişaf edən bir sahədir və gənclərimizə birinci növbədə bu karyera seçimlərində sığortanın mahiyyəti barəsində məlumat verirəm, eyni zamanda, gənclərimizi, yəni yeni yetişən gənclərimizi öz risklərini daim sığorta etdirmək kimi bir vərdişlərinin formalaşdırılmasına çağırışlar eləyirəm.
Sığortalı Azərbaycan – https://sigortaliazerbaycan.com/ – Sigorta Medya Nəşridir – bütün hüquqlar qorunur
Sigorta Medya Türkiye – www.sigortamedya.com.tr
– Sığorta növləri və ümumi sığorta fəaliyyətləri haqqında ətraflı məlumat almaq üçün veb saytımıza daxil ola bilərsiniz. Hər gün daha inkişaf etmiş cəmiyyət olmaq məqsədi ilə addımlar atırıq. Sığorta xidmətlərinin nə qədər vacib olduğunu izah etmək, üçün ən son məlumatları və xəbərləri daxil edirik. Faydalanmaq istədiyiniz sığorta növləri haqqında ətraflı məlumat əldə etmək üçün saytımıza nəzər yetirə bilərsiniz. Saytımız vasitəsi ilə eyni zamanda həm fərdi həm korporativ sığorta növləri ilə tanış ola və bütün suallarınıza dərhal cavab ala bilərsiniz. Bizim saytımızın köməyi ilə şəxsi pensiya və həyat sığortası ilə bağlı maraqlandığınız bütün suallara cavab tapa bilərsiniz.
